Ιεροί Μύθοι

Ας προσγειωθώ στην επικαιρότητα, με αφορμή όμως ένα βιβλίο πού είχα διαβάσει περίπου ένα χρόνο πριν. Το βιβλίο είναι το "μ.Χ." του Βασίλη Αλεξάκη και είναι άκρως επίκαιρο λόγω του σκανδάλου, που βγήκε στη φόρα πρόσφατα, όπου πρωταγωνιστούν μοναχοί και πολιτικοί. Το βιβλίο ήδη είχε σκιαγραφήσει τα γεγονότα σε ανύποπτο χρόνο, πράγμα που σημαίνει ότι ο συγγραφέας μόνο τυχαία δεν τα ανέφερε στο συγκεκριμένο μυθιστόρημα. Προφανώς ήταν ενήμερος των μοναστηριακών μπίζνες, προτού αποκαλυφθεί η διαπλοκή πολιτικών προσώπων. Χωρίς την ανάμιξη των οποίων, δεν θα απασχολούσε τα μέσα ενημέρωσης διόλου, μια ιστορία που έχει ξεκινήσει εδώ και πολύ καιρό.

Το βιβλίο δεν επικεντρώνεται μονάχα στα σκάνδαλα του παρόντος χρόνου, αλλά κινείται σε τρεις κύριους άξονες, με σημείο αναφοράς την χερσόνησο του Άθω. Πρώτα απ’ όλα ξεκινάει την απόδημηση του μύθου του Αγίου Όρους, ως προς την μυστηριακή του πλευρά, κι ως προς την ασκητική του πλευρά. Πλευρές, όμως που αναπτύσσουν τον θρησκευτικό τουρισμό, και την στρατολόγηση μοναχών σε χαλεπούς καιρούς για ασκητική ζωή. Ενώ το κυριότερο κέρδος είναι οι αμέτρητες δωρεές που αποκομίζει η κοινότητα από ανυποψίαστους πιστούς, (την στιγμή που πριμοδοτείται κι από το κράτος κι από τα κονδύλια της Ευρωπαικής Ένωσης).
Δεύτερον, αποκαλύπτει σε ανύποπτη εποχή τις οικονομικές επιχειρήσεις και τα παιχνίδια των μονών για πλούτη κι εξουσία. Μάλιστα, ο συγγραφέας, περιγράφει από ιδρύσεως τους, για τις αυτοκρατορικές ενισχύσεις και την διαπλοκή με την τότε εξουσία. Αυτό πρέπει να ξεκαθαριστεί στην εποχή μας, για να μην αναζητούμε την χαμένη αθωότητα σε παρελθόντες χρόνους, αφού ποτέ δεν υπήρξε. Τονίζει τα προνόμια που κέρδιζαν οι μοναχοί ανά τους αιώνες, και καυτηριάζει το πιο περιέργο προνόμιο, το γνωστόν άβατον για τις γυναίκες, το οποίο δεν δικαιολογείται στις μέρες μας.
Τρίτο, αναφέρεται στην καταπάτηση και καταστροφή της αρχαίας κληρονομιάς από την χριστιανική ορθοδοξία, κάτι γνωστό σε όσους έχουν ασχοληθεί, έστω και λίγο, με την ιστορία σε εξωσχολικό επίπεδο, αλλά καταφέρνει να το περιγράψει αρκετά γλαφυρά κι εμπνευσμένα, ενώ επικεντρώνεται και στην ουσιαστική ανυπαρξία της αρχαιολογικής έρευνας στην χερσόνησο του Άθω, λόγω της αρνητικής στάσης των μοναχών.
Αντιγράφω κομμάτια του βιβλίου, που είναι άκρως επίκαιρα, και φυσικά έχουν σχέση κυρίως με τον δεύτερο άξονα. Αφήνω το βιβλίο να μιλήσει μόνο του, και προτρέπω σε όσους έχουν όρεξη να το διαβάσουν:

...Μη νομίσετε ότι έχω πολύ καλή γνώμη για τους μοναχούς. Είναι πάντα με το μέρος των ισχυρών, αυτή η πολιτική εξυπηρετεί τα συμφέροντα τους. Τους επέτρεψε να διασχίσουν σχεδόν ανώδυνα, διατηρώντας τα προνόμια τους, τους αιώνες της οθωμανικής κυριαρχίας. Η επανάσταση του 1821 τους χώρισε σε δύο στρατόπεδα. Ωστόσο οι περισσότεροι αποκήρυξαν την εξέγερση και δήλωσαν υποταγή στον Γιουσούφ μπέη, κυβερνήτη της Θεσσαλονίκης. Το 1941, αμέσως μετά την εισβολή του γερμανικού και βουλγαρικού στρατού στην Ελλάδα, έστειλαν επιστολή στον Χίτλερ ζητώντας του να αναλάβει την προστασία και κηδεμονία τους. Χαιρέτισαν τη θετική απάντηση του Φίρερ αναρτώντας το ποτρέτο του σε όλες τις μονές. Με τον ίδιο ζήλο που υποδέχτηκαν τους Γερμανούς κατακτητές καλωσόρισαν μερικά χρόνια αργότερα τους αντάρτες του λαϊκού απελευθερωτικού στρατού, που είχαν πάρει υπό τον έλεγχο τους τη Χαλκιδική... (σελ 86).
(Σημείωση: Υπάρχουν, ως ιστορικό ντοκουμέντο η επιστολή που έστειλε το Άγιο Όρος, καθώς και εικόνες για την ανάρτηση των πορτρέτων).

Τα μοναστήρια του Αγίου Όρους είναι πλουσιότατα, συνέχισε ο Κ. Ακόμη και τα πιο φτωχά, όπως το βουλγάρικο, είναι πλούσια. Οι εκτάσεις που απαλλοτρίωσε ο Βενιζέλος δεν αντιπροσωπεύουν παρά ένα μικρό μέρος της περιουσίας τους. Άλλωστε το κράτος εξακολουθεί να τους δίνει μια ετήσια αποζημίωση της τάξης των δυόμισι εκατομμυρίων ευρώ για τα κτήματα που τους αφαίρεσε τότε. Μη σε εξαπατά το κακομοίρικο ύφος που παίρνουν οι μοναχοί όταν συναλλάσσονται με τον έξω κόσμο. Έχουν αναρίθμητες πολυκατοικίες στην Αθήνα και την Θεσσαλονίκη, έχουν νησιά, έχουν ακόμη και λίμνες. Τα απέκτησαν όλα αυτά κατά τον απλούστερο τρόπο, από δωρεές πλουσίων. Ο Έλληνας καπιταλιστής, όπως ξέρεις, είναι άκρως αφελής, πιστεύει ότι μπορεί ν’αγοράσει τον ουρανό όπως αγοράζει τη γη. Το πλουσιότερο μοναστήρι είναι ασφαλώς το Βατοπέδι. Το διοικούν Κύπριοι, που είναι πολύ καλύτεροι επιχειρηματίες από τους Έλληνες. Έλα να δεις. (σελ 205)

Δε με ξαφνιάζουν αυτά που λέτε... Ο τελευταίος τόμος είναι αφιερωμένος στη Μονή Βατοπεδίου, όνομα που σημαίνει «πεδίο με βάτους» και γράφεται με έψιλον. Οι καλόγεροι διατείνονται ωστόσο ότι θα πει «παιδί του Βάτου» και το γράφουν με άλφα-γιώτα. Η αυθαίρετη αυτή ετυμολογία τους επιτρέπει να υποστηρίζουν ότι το συγκρότημα τους δεν οικοδομήθηκε στα τέλη του 10ου αιώνα, όπως είναι η αλήθεια, αλλά τον 4ο.... Φαίνεται ότι οι άνθρωποι που πιστεύουν στον Θεό έχουν έφεση στα παραμύθια. Όχι σπάνια οι μοναχοί στηρίζουν τα λεγόμενα τους σε ντοκουμέντα που έχουν κατασκευάσει οι ίδιοι. Το χρυσόβουλλο που διαβεβαιώνει ότι η Μονή Ξηροποτάμου είναι έργο της αυτοκράτειρας Πουλχερίας που έζησε τον 15ο αιώνα, είναι πλαστό. Έχουν διαφορετική αντίληψη της αλήθειας από εμάς. Ζουν σ’ έναν κόσμο εξωπραγματικό. (σελ 236)

Εντόπισα από μακριά τη Μονή Βατοπεδίου χάρη στους γερανούς που ξεπερνούν κατά πολύ το ύψος των τειχώντης. Όπως σε όλα τα μοναστήρια που είδα στη διάρκεια της ημέρας, γίνονται κι εκεί μεγάλα έργα. Οι πολιτείες του Άθω ανακαινίζονται ριζικά, σαν να επρόκειτο να να ζωντανέψουν. Αλλά ούτε ο αριθμός των επισκεπτών τους ούτε ο αριθμός των μοναχών τους δικαιολογούν αυτήν την ελπίδα. Στο Βατοπέδι οι καλόγεροι δεν είναι ούτε εκατό, και στην Ιβήρων ούτε σαράντα. Τα κολοσσίαια αυτά συγκροτήματα μοιάζουν με πόλεις εγκαταλειμμένες από τον πληθυσμό τους, όπου δεν έχουν απομείνει παρά μονάχα οι θυρωροί. Το πιθανότερο είναι τα αναπαλαιωμένα κτήρια που διαθέτουν συχνά πολυτελή εξοπλισμό, να μη χρησιμεύουν σε τίποτε. Σε μια χώρα όπου οι κοινωνικές υπηρεσίες, η υγεία και η παιδεία πάσχουν τόσο έντονα από έλλειψη εγκαταστάσεων, η διαπίστωση αυτή δημιουργεί μοιραία σκέψεις. (σελ. 287-288)

Μίλησε τελικά και μ’ένα δικηγόρο για κάποιο κτήμα που ανήκει στο μοναστήρι και το οποίο διεκδικεί το ελληνικό δημόσιο:
-Τι το χρειάζονται οι κύριοι του Δημοσίου αφού είναι ανίκανοι να το εκμεταλλευτούν; Αυτοί είναι αγράμματοι, στερούνται παντελώς επιχειρηματικού πνεύματος, δεν έχουν ιδέα από μάνατζμεντ. Ορισμένες από τις εκτάσεις που απαλλοτρίωσε ο Βενιζέλος παρέμειναν ανεκμετάλλευτες, είναι παρατημένες στην τύχη τους. Δεν πρόκειται να παραχωρήσουμε ούτε σπιθαμή από τη γη που μας κληροδότησαν οι αυτοκράτορες του Βυζαντίου....
...Ο καλύτερος τρόπος να απαλλαγούμε από την απειλή των απαλλοτριώσεων είναι να πουλήσουμε τα κτήματα μας και ν’ αγοράσουμε ακίνητα στα κεντρικότερα σημεία των πόλεων.
...Μου ήρθαν στο νου τα λόγια του Τσ. για την έλλειψη σεβασμού των μοναχών προς το ελληνικό κράτος. «Βλέπουν την Ελλάδα με τα μάτια των κληρονόμων μιας αυτοκρατορίας... Δεν είναι γι’ αυτούς παρά μια ασήμαντη επαρχία... (σελ. 290-291)

Αυτό που βλέπετε ανήκε άλλοτε στη Μονή Σιμωνόπετρας, η οποία το πούλησε για ν’αγοράσει κάτι ανάλογο στην Αθήνα, όπου τα ενοίκια είναι υψηλότερα. Οι μοναχοί ξέρουν την τέχνη να βγάζουν λεφτά. Ο ηγούμενος της Φιλοθέου ίδρυσε πρόσφατα στις Ηνωμένες Πολιτείες δεκαεννιά μοναστήρια που αποφέρουν ουκ ολίγο χρήμα. Η Μεγίστη Λαύρα σχεδιάζει να εγκαταστήσει ένα πάρκο ανεμογεννητριών στη Σκιάθο που θα πουλάει ρεύμα στη ΔΕΗ. Η επένδυση θα κοστίσει τετρακόσια πενήντα εκατομμύρια ευρώ, αλλά θα βγάλει γρήγορα τα λεφτά της... (σελ. 206)

Θυμάμαι μια διάλεξη του Κορνήλιου Καστοριάδη με θέμα τη γέννηση της Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Υποστήριζε ότι η θρησκεία των αρχαίων, ανίκανη να προσφέρει την παραμικρή ελπίδα στους πιστούς της, είχε ευνοήσει την ανάπτυξη της πολιτικής σκέψης, και κατά συνέπεια τη δημιουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος. Η επίγνωση της τραγικής τους μοίρας εξώθησε κατά κάποιον τρόπον τους Έλληνες να πάρουν την τύχη τους στα χέρια τους. (σελ 43).

ΥΓ: Εμείς πότε θα πάρουμε την τύχη στα χέρια μας;
ΥΓ2: Φωνή από το πηγάδι: Άστο μωρέ καλύτερα, έχει ο θεός...